Etifeddodd Rhodri deyrnas Gwynedd gan ei dad ond mae'n enwog am fod y person cyntaf i uno tair o deyrnasoedd mwyaf Cymru, a'u hamddiffyn rhag cyrchoedd y Llychlynwyr a'r Sacsonaidd hyd ei farwolaeth yn 878.

Roedd Rhodri yn fab i Merfyn ap Gwriad, neu Merfyn Frych (m. 844), a Nest, merch Cadell ap Brochfael o Bowys. Dilynodd ei dad yn frenin Gwynedd yn 844.

Digwyddodd yr ymosodiad Llychlynnaidd cyntaf ar Gymru i'w gofnodi tua 850, ond mae'n debyg y bu llawer o ymosodiadau cynharach. Wynebodd Rhodri hefyd ymosodiad Sacsonaidd yn 853 dan arweiniad Burgred o Fersia ac Aethelwulf o Wessex.

Yn dilyn marwolaeth ei ewythr, Cyngen ap Cadell, yn 855, ychwanegodd Rhodri Bowys at ei diroedd ac amddiffynnodd Ynys Môn rhag cyrch Llychlynnaidd yn fuan wedi hynny. Flwyddyn yn ddiweddarach dychwelodd y 'Northmyn' a threchwyd eu harweinydd, Gorm, mewn brwydr gan Rhodri. Erbyn 865, fodd bynnag, roedd y Sacsoniaid wedi llwyddo i'w yrru o Ynys Môn ond llwyddodd i ddychwelyd yn fuan wedyn i'w hadennill.

Priododd Rhodri ag Angharad merch Meurig ap Dyfnwallon, brenin Seisyllwg - ardal a oedd yn cynnwys rhanbarthau Ceredigion ac Ystrad Tywi. Pan fu farw brawd Angharad, Gwgon ap Meurig, trwy foddi yn 872, cymerodd Rhodri reolaeth ar ei diroedd a hwn oedd y tro cyntaf yr unwyd tair o brif deyrnasoedd Cymru.

Parhaodd Rhodri i amddiffyn Cymru yn erbyn ymosodiadau Llychlynnaidd a Sacsonaidd am weddill ei deyrnasiad. Llwyddodd y Llychlynwyr i'w yrru'n alltud i dde Iwerddon yn 877, ond dychwelodd ymhen blwyddyn i adennill ei diroedd. Lladdwyd Rhodri ym 878, yn ôl pob tebyg gan lu o Fersia dan arweiniad Ceolwulf.

Aeth dau o'i feibion, Anarawd a Cadell, ymlaen i sefydlu tai Aberffraw (Gwynedd) a Dinefwr (Y Deheubarth), yn eu tro, ond mae Rhodri'n fwyaf enwog am fod yr un a lwyddodd i uno tair teyrnas Gymreig ac wedyn eu hamddiffyn rhag goresgynwyr tramor. Yn hynny o beth, roedd ei deyrnasiad yn drobwynt yn hanes Cymru.

Cyfeiriadau

Twenty-one Welsh Princes gan Roger Turvey

Llyfrgell Genedlaethol Cymru: Y Bywgraffiadur Cymreig -   Rhodri Mawr  

Bywgraffiadau Cysylltiedig:

Merfyn Frych - tad       Gwgon ap Meurig - brawd yng nghyfraith

Anarawd ap Rhodri - mab     Cadell ap Rhodri - mab (gweler Hywel Dda)

Cyngen ap Cadell - ewythr     Hywel ap Rhodri Molwynog - hen ewythr

Cynan Dindaethwy - hen daid

Seisyll ap Clydog - un o hynafiaid gwraig Rhodri, Angharad

Crynodeb Byr Achau'r Tywysogion Cyfreithiau Hywel Dda Pobl Nodedig Cymru yn yr Oesoedd Canol Brwydrau Cymru Ganoloesol Arglwyddi Afan Cwrs Prifysgol Agored

Rhodri Mawr Hywel Dda Gruffudd ap Llywelyn Owain Gwynedd Yr Arglwydd Rhys Llywelyn Fawr Llywelyn ap Gruffudd Owain Lawgoch